MUỐN LÀM THÁNH PHẢI LÀM NGƯỜI TRƯỚC ĐÃ
Trần Mỹ Duyệt
“Muốn làm thánh phải làm người trước đã” (Th. Gioan Bosco). Qua kinh nghiệm giáo dục, và với nhiệt tâm huấn luyện, chinh phục các thanh thiếu niên bụi đời quay về với cuộc sống đời thường, và cao hơn nữa, vươn tới lý tưởng thánh, thánh Gioan Bosco đã để lại một câu nói rất thực tế, nhưng cũng rất thách đố, đòi hỏi nhiều thiện chí và nghị lực của người nghe.
Câu hỏi đối với nhiều người không chấp nhận quan điểm của thánh nhân sẽ là: “Nói vậy thì tôi không phải là người hay sao?” Và “Tại sao để làm một thánh
nhân thì tôi cần
phải làm một
con người trước?”
Điều đó đúng nếu ta chỉ quan niệm con người là một tạo vật có thân xác, có khối óc, có tài năng, biết làm giầu, biết hưởng thụ, thành đạt, và
có quyền
lực. Nhưng với những đặc điểm vừa kể thực ra chưa làm nên một người; nhất là một con người “tốt”, một con người “tử
tế”.
Theo phân tâm học, con người được kết hợp rất mật thiết do
ba yếu tố, gồm bản năng (Id), bản ngã (Ego) và siêu ngã (Superego). Bản năng, thôi thúc con người hành động theo những nhu cầu và đòi hỏi tự nhiên. Thí dụ, bản năng sinh tồn, mách bảo cho con người biết đói phải ăn, khát phải uống, và buồn ngủ thì
phải
ngủ. Trong khi bản ngã thể
hiện cái tôi của
mỗi người như nóng nảy, ích kỷ, quảng đại, tình cảm, hay đam mê… được quan sát
thấy
qua lãnh vực
tâm lý. Sau cùng là
siêu ngã. Từ
nơi sâu thẳm
và tầng
cao của trí tuệ,
của hiểu biết, con người biết phải ăn như thế nào, phải vui như thế nào, phải buồn như thế nào, và làm sao để sống, để suy nghĩ, để hành động đúng với tư cách,
phẩm
giá của
một con người.
Khi ba yếu tố hay ba đặc tính căn bản ấy bổ túc cho nhau và phát triển đồng đều lúc đó con người sẽ trở thành một người. Một con người để qua đó, nó có thể trở thành người đàng hoàng, tử tế, lịch sự, biết phải trái, biết hòa đồng, biết sống chung với mọi người. Một con người tốt.
Một con người mà những
ai thường ngày giao tíếp,
gặp gỡ đều quí mến,
và cảm
thấy từ nơi nó toát ra một
sức hấp dẫn có thể
chinh phục và cải
hóa được
ngay cả những cái xấu,
cái bất
toàn nơi họ.
Những thánh nhân, những
bậc quân tử,
hay những người tốt đều có những
sức thu hút và hấp
dẫn này.
Khác với con người bản năng, con người bản ngã với cái tôi của mình.
Một
cái tôi biết
vui, biết buồn, biết sướng, biết khổ, biết yêu, biết ghét,
biết
giận hờn. Ở điểm này, hành động
con người bắt đầu tách rời
và không lệ
thuộc vào những
đòi hỏi
theo bản năng tức là những
hành động
chỉ thuộc về loài vật.
Nơi tầng cao trong sinh hoạt tự nhiên ấy, đời sống tâm lý, tình cảm được thể hiện qua nụ cười, ánh mắt, bờ môi, qua những cử chỉ âu yếm, săn đón, và nhất là biết hy sinh cho người khác. Và cũng như con người bản năng, con người siêu ngã có thể làm chủ và điều khiển được con người “tâm lý” của mình.
Đây là điều
mà chỉ
có con người
với lý trí, hiểu
biết mới có và mới
có thể
làm được,
qua những chọn lựa hành vi nhân tính một
cách tự
do.
Nhưng làm sao để có thể kìm hãm được
bản năng, thăng hoa được tình
cảm,
và phát triển
được lý trí, nếu
nó suy nghĩ, sống
và hành động
như một kẻ vô thần.
Và vì thế,
con người bắt buộc phải tiến đến sự hiểu biết và qui hướng về một Đấng Toàn Năng. Do sự nhận thức và hiểu biết này,
con người
biết mình phải
làm gì, và làm như thế
nào dựa
theo những định luật của lương tâm, của niềm tin tôn giáo. Với những suy nghĩ tâm linh này, con người mới trở nên một tạo vật vượt trên mọi thụ tạo hữu hình, “Nhân linh ư vạn vật”.
Như vậy làm người không
đơn giản,
và không dễ
dàng, nhất
là làm người
tốt, người đàng hoàng, tử
tế, người đức hạnh. Vì những
cái gọi
là đàng hoàng, tử
tế, và đạo
đức ấy chính là những
“nhân đức”,
hay những hành động
tốt được lập đi, lập lại trong nhiều hoàn cảnh khác
nhau trong cuộc
sống. Và đó là lý do tại
sao phải “làm người”
trước rồi mới “làm thánh”.
Thật ra, người đức hạnh, người đạo đức đã là một người tốt theo nghĩa tự nhiên. Họ chỉ cần siêu nhiên hóa đời sống của họ bằng một tâm tình qui hướng về Đấng Tối Cao, đồng
thời vươn tới và phản
chiếu tâm tình ấy
qua việc đối xử nhân ái, công bằng,
tôn trọng
và phục
vụ tốt với đồng loại. Được vậy họ chính là những thánh nhân trong cuộc đời này. Là những người rất đáng được tôn trọng dù
họ
không mang dáng vẻ
đáng kính, nổi
trội bằng những hành động
lớn lao đi nữa. Theo Thánh Têrêsa Calcutta,
chúng ta không có nhiều cơ hội làm những việc lớn lao, cao cả, nhưng chúng ta luôn có những cơ hội làm những việc tầm thường, nhỏ bé với tấm lòng và trái tim lớn lao, cao cả.
“Muốn làm thánh thì phải làm người trước đã”. Chúng ta ai cũng đã là người rồi, chỉ còn lại là người như thế nào. Đời sống thánh thiện không
quá xa rời
thực tế, không vượt
quá sức
con người, và cũng không phải
là một
lý tưởng
trừu tượng. Sống thánh thiện,
sống đạo đức, sống tốt lành là điều
mà mọi
người có thể
làm được
trong tin tưởng và cậy
trông vào sức
mạnh của Thiên Chúa, cùng với
việc tận dụng tất cả những điều kiện đã có sẵn trong con người của chính mình. “Ông kia bà nọ nên thánh được tại sao tôi không được?” (Th. Augustine)